Giấc mơ

Từ hàng ngàn năm qua, con người đã coi giấc mơ là một điều bí ẩn khó có thể giải thích. Chúng ta đều đã trải nghiệm những giấc mơ, buồn vui, tẻ nhạt, thú vị, hay là vô cùng vớ vẩn… Một vài trong số vô vàn những giấc mơ đó đã trở thành nguồn cảm hứng để tạo nên các tác phẩm nổi tiếng, những thành tựu vĩ đại, có thể kể tới các tiểu thuyết Twilight, Frankenstein, Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde; ca khúc Yesterday do Paul McCartney (The Beatles) viết; Cách sắp xếp bảng tuần hoàn các nguyên tố Hóa học của Mendeleev…

Image result for mr hyde — *Tác phẩm nổi tiếng của Robert Louis Stevenson*

Vậy cơ chế của giấc mơ là gì? Vì sao chúng ta mơ? Liệu giấc mơ của chúng ta có bao hàm ý nghĩa gì hay chúng chỉ đơn thuần là những hình ảnh ngẫu nhiên?

Giấc mơ xảy ra khi nào?

Trước khi tìm hiểu giấc mơ và những gì liên quan đến hiện tượng này, có lẽ ta nên đi qua một chút về khái niệm Giấc ngủ. Nếu bạn đang thức để đọc bài này, tôi đố bạn mơ được.

Giấc mơ chỉ xảy đến khi chúng ta ngủ. Trong mỗi giấc ngủ hàng đêm, hệ thần kinh của chúng ta sẽ trải qua tổng cộng 4 giai đoạn khác nhau: 3 trạng thái của NREM (Non-Rapid Eye Movement) và 1 trạng thái của REM (Rapid Eye Movement).

EEG Recordings During Sleep — *Sóng não các giai đoạn của giấc ngủ*

Giai đoạn 1: Trạng thái lơ mơ, sóng não chuyển về dạng chậm (ALPHA và THETA). Mắt di chuyển chậm, cơ bắp thả lỏng, không suy nghĩ. Vẫn có một chút ý thức.
Giai đoạn 2: Bây giờ chúng ta mới thực sự ngủ. Giai đoạn này sóng não vẫn ở dạng ALPHA hay THETA, nhưng não sản sinh thêm cơ chế bảo vệ giấc ngủ, khiến chúng ta khó bị đánh thức (Sleep spindles và K-complexes). Nhiệt độ cơ thể bắt đầu giảm, nhịp tim chậm dần.
Giai đoạn 3: Trạng thái ngủ sâu nhất. Sóng não cực chậm nhưng biên độ lớn (dạng DELTA). Không tồn tại ý thức. Cực kỳ khó đánh thức. Cơ bắp, thể trạng được hồi phục. Một số hành vi kỳ lạ xảy ra ở giai đoạn này, như Mộng du (Sleepwalking), Giấc ngủ kinh hoàng (Night Terror), Nói mơ (Sleep talking)…
Giấc ngủ REM: Là nhân vật chính của ngày hôm nay. Sóng não nhanh hơn giai đoạn 2 và 3, mắt di chuyển cực nhanh. Bị đánh thức khi đang trong giấc ngủ REM sẽ khiến ta cảm thấy mệt mỏi, choáng váng. Và điều quan trọng, những giấc mơ bắt đầu xuất hiện.

Giấc ngủ REM và Giấc mơ

Hãy xem bức ảnh dưới đây:

Đây là đồ thị đo mức độ hoạt động của não chúng ta. Lần lượt từ trái qua phải: khi Tỉnh táo – khi ngủ NREM – khi ngủ REM. Não trong giấc ngủ REM hoạt động mạnh hơn cả khi tỉnh táo.

Trong giấc ngủ REM, các tế bào thần kinh gửi tín hiệu yêu cầu ta nói, di chuyển, nhảy nhót… Giấc mơ xuất hiện. Nhưng có một phần nhỏ ở thân não, gọi là cầu não, ngăn ta cử động. Toàn bộ cơ thể bị tê liệt tạm thời, ngoại trừ đôi mắt. Vì vậy chỉ có đôi mắt di chuyển theo hành động trong mơ. Ví dụ, bạn mơ thấy đang đi lên cầu thang, mắt sẽ liên tục nhìn lên – xuống – lên – xuống trong khi cơ thể vẫn nằm im.

Cũng tại lúc này, bộ lọc phán đoán logic (khu vực Thùy trán) không hoạt động, còn phần cảm xúc (khu vực Hạch hạnh nhân, Hồi hải mã) lại hoạt động sôi nổi hơn. Khi cảm xúc hoạt động mạnh còn logic thì không, những gì diễn ra giấc mơ của chúng ta hoàn toàn vượt xa khỏi các các lý lẽ, ràng buộc tự nhiên, thậm chí còn trở nên vớ vẩn.

*Bộ lọc logic ngừng sáng, nhưng cảm xúc lại bừng sáng*

Những hình ảnh trong mơ đến từ đâu? Ý nghĩa của chúng là gì?

Nguồn gốc của giấc mơ vẫn còn là một ẩn số. Rất nhiều giả thuyết và trường phái triết học được đưa ra nhằm lý giải, nhưng cho đến nay các nghiên cứu khoa học vẫn chưa có bằng chứng chính xác để khẳng định.

Quay trở lại vài nghìn năm trước, người ta cho rằng giấc mơ là thông điệp của những vị thần: điềm báo, cảnh báo, chỉ dẫn… Họ tạo thành tài liệu hướng dẫn để giải mã chúng.

Ví dụ, trong tài liệu của người Ai Cập được viết cách đây 3000 năm, họ cho rằng: “Nếu một người đàn ông mơ thấy mình hở mông, có nghĩa là anh ta sẽ nghèo đến cuối đời”. Trong ngôn ngữ của họ, “Mông” và “Cuối” được phát âm giống nhau. Ta thấy, chơi chữ đóng vai trò quan trọng trong việc giải mộng của người Ai Cập.

Image result for egyptian dream book — *Tài liệu giải mã giấc mơ của người Ai Cập trông như thế này*

Vào thế kỷ thứ 2 sau Công nguyên, tại đế chế La Mã, Artemidorus trở thành nhà nghiên cứu giấc mơ đầu tiên trong lịch sử. Ông cho rằng cần phải so sánh những giấc mơ của nhiều người khác nhau để tìm ra điểm tương đồng. Ông xây dựng bộ tài liệu giải mã dựa trên nhiều cuộc hỏi đáp trên khắp đế chế La Mã. Một vài ví dụ như: Mơ thấy cái rốn trước bụng = cha mẹ sắp qua đời; góa phụ mơ thấy mọc râu = sắp cưới chồng…

Ý nghĩa của giấc mơ thay đổi theo theo thời gian và theo các nền văn minh khác nhau. Nhưng nói chung, trong hàng ngàn năm, loài người vẫn tin tưởng rằng giấc mơ có ý nghĩa.

Đến những năm 1600s, các học giả Châu Âu bắt đầu coi thường việc giải mã giấc mơ. Các nhà triết học thời đó cho rằng những giấc mơ là “nhảm nhí”, “phù phiếm” và “không hợp lý”.

Sau đó 3 thế kỷ, vào những năm 1900s, khoa học về những giấc mơ lại một lần nữa sôi động. 2 cuốn sách được xuất bản vào năm 1899 đã thay đổi góc nhìn nghiên cứu giấc mơ.

Một cuốn của Santiago Ramon y Cajal – cha đẻ ngành Khoa học thần kinh hiện đại, cho rằng các neuron là đơn vị cơ bản của hệ thần kinh. Các neuron này kết nối với nhau sử dụng tín hiệu điện. Cách ta nhìn thấy hình ảnh cũng tương tự: tín hiệu điện từ mắt được gửi tới não. Vì vậy, các nhà nghiên cứu cho rằng, những cơn bão tín hiệu điện bỗng dưng xuất hiện trong não chúng ta khi ngủ, tạo nên những ảo cảnh ngẫu nhiên và vô nghĩa, chính là giấc mơ.

Cuốn còn lại của Sigmund Freud – cha đẻ của ngành Phân tâm học (Psychoanalysis), lại cho rằng giấc mơ có nhiều ý nghĩa hơn thế. Theo ông, “Hình ảnh trong mơ là đại diện trá hình cho những khao khát sâu thẳm trong ta”. Rất nhiều hình ảnh này liên quan đến tình dục: cầu thang bộ = làm tình; kiếm, gậy, cây bị bẻ cành, máy móc, thằn lằn,… = dương vật; vali hành lý, nhà thờ… = âm vật; thậm chí con số 3 cũng ám chỉ dương vật và hai tinh hoàn.

*Sigmund Freud và cuốn sách giải mã giấc mơ*

Người đầu tiên ủng hộ thuyết của Freud, Carl Jung – cha đẻ của ngành Tâm lý học phân tích (Analytical Psychology) cũng tin rằng giấc mơ là thông điệp từ tiềm thức, nhưng không phải tất cả đều là về tình dục.

Image result for Carl jung — *Carl Gustav Jung – cha đẻ của ngành tâm lý học phân tích (Analytical Psychology hay Jungian Psychology)*

Ông cho rằng, giấc mơ còn chứa các đại diện phản ánh các khía cạnh của cuộc sống nội tâm: Lo lắng, trong sáng, thông thái.

Mặc dù những giả thuyết về biểu tượng, hình ảnh đại diện đều bị đa số các nhà khoa học bác bỏ, Freud và Jung đã bắt đầu một phong trào mới, và giấc mơ một lần nữa lại trở nên thú vị.

Trong những thập kỷ từ 1960-1990, các nhà nghiên cứu đã thu thập hàng nghìn giấc mơ ở hàng chục quốc gia khác nhau:

Tỷ lệ nam giới mơ thấy nam giới là 67%, trong khi con số này ở nữ giới là 48%
Tỷ lệ trẻ em mơ thấy động vật là 30%, ở người lớn là 7%
Tỷ lệ người mơ mà không nhận ra mình đang ở đâu là 5%

Thực tế, đa số những gì người ta mơ đều từ ký ức đời thực của họ mà ra: nam giới trong các mối quan hệ, họ luôn phải cảnh giác với nam giới; trẻ em với đồ chơi động vật và gắn bó với hình ảnh động vật nhiều hơn; mọi người thường nhận ra mình đang ở những nơi quen thuộc… Như vậy không phải những hình ảnh xuất hiện trong mơ là ngẫu nhiên, nó phản ánh những gì chúng ta nghĩ về khi còn tỉnh táo.

Mặc dù mọi người đều cho rằng những gì họ mơ đều liên quan mật thiết đến đời sống của họ, nhưng chưa có nghiên cứu nào chỉ ra được điều đó: sự đồng nhất của đời thực và giấc mơ.

Điều khiển giấc mơ: Lucid Dream

Mơ tỉnh – Lucid dream là một khái niệm khá thú vị. Lucid dream là một loại giấc mơ trong đó, người mơ có thể tham gia hoạt động, nói chuyện, chủ động điều khiển hành vi của mình một cách có ý thức. Vì nó diễn ra ngay trong tâm trí của chúng ta, và ta có ý thức, nên chúng ta chính là đấng sáng tạo.

Trái ngược với sự mơ hồ của những giấc mơ thông thường, Lucid dream cho chúng ta một trải nghiệm vô cùng giống thực tế. Điều trái ngược thứ hai, chúng ta thường quên đến 95% nội dung giấc mơ thông thường, nhưng khi tỉnh lại từ Lucid dream, tỷ lệ này gần như bằng 0, tức là nhớ mọi thứ trong mơ, như vừa xảy ra ở ngoài đời.

Image result for inception — *Phim INCEPTION chính là nói về Lucid Dream*

Khoảng 20-30% những người trong số chúng ta là những Lucid dreamer tự nhiên, song phần còn lại cũng có thể rèn luyện – như một kỹ năng để có thể đi vào trạng thái này. Các bạn tìm thử trên Google, rất nhiều hướng dẫn để có được Lucid dream.

Lợi ích của Lucid dream là gì? Khoa học vẫn chưa trả lời câu hỏi này, nhưng với một số người đã từng trải nghiệm, họ cho rằng Lucid dream giúp họ giải trí, cảm thấy thoải mái hơn trong cuộc sống đầy stress; có người tận dụng đc thời gian trong khi ngủ để suy nghĩ tiếp vấn đề đang dang dở khi còn tỉnh. Bên cạnh đó, có người cũng cho rằng Lucid dream rất nguy hiểm, nếu lạm dụng có thể sẽ rơi vào LIMBO (do mơ trong khi mơ, nhiều lớp, cố gắng tỉnh mãi không được)

Lời giải thích còn bỏ ngỏ

Tóm lại, giấc mơ vẫn còn là điều bí ẩn đang chờ khoa học làm rõ.

Có thể, giấc mơ chỉ là những thứ nhảm nhí tự nhiên xuất hiện, và ta chẳng cần bận tâm.

Cũng có thể, chức năng của giấc mơ là xác định các mối liên hệ, các liên kết lạ lùng mà chúng ta không bao giờ phát hiện ra khi đang thức.

Những gì chúng ta biết, khi không bị ràng buộc bởi các định luật tự nhiên, lý lẽ hay hậu quả, đó là lúc tốt nhất để sáng tạo. Sáng tạo chính là việc liên kết những gì chúng ta đã biết, và xem chúng ăn khớp với nhau ra sao, theo một cách mới mẻ và lý thú. Và đó là điều giấc mơ đã làm được. Không chỉ một lần.

Cảm hứng viết bài lấy từ tập phim Dreams trong series The mind, Explained (Adam Cole): https://www.netflix.com/vn-en/title/81098586

Các nguồn tham khảo khác: